Chứng khoán lưu ký là gì? Nguyên tắc & quy trình lưu ký chứng khoán 2025

Trong bối cảnh thị trường chứng khoán ngày càng phát triển, việc nắm rõ các khái niệm chứng khoán cơ bản là điều rất quan trọng đối với nhà đầu tư. Một trong những khái niệm then chốt mà mọi người cần hiểu rõ chính là chứng khoán lưu ký là gì. Hiểu đúng về chứng khoán lưu ký sẽ giúp nhà đầu tư quản lý tài sản hiệu quả hơn, nâng cao tính minh bạch và an toàn trong giao dịch.

Lưu ký chứng khoán là quá trình ghi nhận, bảo quản và chuyển giao quyền sở hữu chứng khoán của nhà đầu tư thông qua hệ thống lưu ký chứng khoán do Tổng Công ty Lưu ký và Bù trừ Chứng khoán Việt Nam (VSDC) quản lý. Mục đích của hoạt động này là nhằm đảm bảo an toàn cho tài sản đầu tư, đơn giản hóa cho việc chuyển nhượng và bảo vệ đầy đủ các quyền lợi hợp pháp của người sở hữu chứng khoán.

1. Phân biệt chứng khoán lưu ký và chứng khoán chưa lưu ký

Để giao dịch hiệu quả, nhà đầu tư cần hiểu rõ chứng khoán lưu ký là gì và điểm khác biệt so với chứng khoán chưa lưu ký. Dưới đây là những lý giải chi tiết:

1.1. Khái niệm chứng khoán lưu ký

Chứng khoán lưu ký là loại chứng khoán (tài sản thể hiện quyền sở hữu hợp pháp) đã được gửi và ghi nhận trong hệ thống lưu ký chứng khoán tại VSDC thông qua thành viên lưu ký (Công ty chứng khoán nơi nhà đầu tư mở tài khoản). Chỉ khi chứng khoán được lưu ký đầy đủ, nhà đầu tư mới có thể thực hiện các giao dịch mua bán trên thị trường chứng khoán.

Hệ thống lưu ký này bao gồm Tổng Công ty Lưu ký và Bù trừ Chứng khoán Việt Nam (VSDC) và các thành viên lưu ký là các công ty chứng khoán hoặc ngân hàng lưu ký (ngân hàng thương mại được cấp phép). Sau khi lưu ký, chứng khoán không còn tồn tại dưới dạng giấy tờ, mà được ghi nhận dưới hình thức điện tử và gắn liền với tài khoản của nhà đầu tư. Nhờ vậy, mọi hoạt động giao dịch sau đó như mua, bán, chuyển nhượng,… đều có thể thực hiện dễ dàng và minh bạch trên các sàn HOSE, HNX hay UPCOM.

Giải thích:
Thành viên lưu ký là ngân hàng thương mại, công ty chứng khoán hoặc chi nhánh ngân hàng nước ngoài, đã được Ủy ban Chứng khoán Nhà nước cấp phép hoạt động lưu ký chứng khoán và được VSDC chấp thuận tham gia hệ thống lưu ký.

VSDC không làm việc trực tiếp với nhà đầu tư cá nhân, mà thông qua các thành viên lưu ký. Thành viên lưu ký đóng vai trò là đơn vị tiếp nhận, quản lý và chuyển giao chứng khoán cho khách hàng. Họ đảm bảo việc ghi nhận quyền sở hữu chứng khoán một cách an toàn, chính xác, đồng thời hỗ trợ nhà đầu tư thực hiện các quyền liên quan như nhận cổ tức, lãi trái phiếu hay chuyển nhượng chứng khoán.

1.2. Phân biệt chứng khoán lưu ký và chứng khoán chưa lưu ký

Sau khi nắm được khái niệm cơ bản, bước tiếp theo là làm rõ cách phân biệt giữa chứng khoán đã lưu ký và chứng khoán chưa lưu ký – điều quyết định đến quyền sở hữu, mức độ an toàn tài sản và khả năng giao dịch của nhà đầu tư.

Ví dụ:

2. Mục đích của việc lưu ký chứng khoán là gì?

Lưu ký chứng khoán đóng vai trò quan trọng trong việc hiện đại hóa và nâng cao hiệu quả hoạt động của thị trường chứng khoán. Mục đích chính của việc lưu ký là:

• Bảo đảm quyền sở hữu: Đảm bảo an toàn và xác lập quyền sở hữu chứng khoán của nhà đầu tư thông qua hệ thống tài khoản lưu ký điện tử do Tổng Công ty Lưu ký và Bù trừ Chứng khoán Việt Nam (VSDC) quản lý.
• Minh bạch & chính xác giao dịch: Tạo điều kiện thuận lợi, minh bạch và chính xác cho các giao dịch chứng khoán, nhờ việc chuyển giao, ghi nhận, phong tỏa hay giải tỏa đều được thực hiện ghi sổ điện tử, không cần chứng chỉ vật lý.
• Bảo vệ nhà đầu tư: Bảo vệ quyền lợi của nhà đầu tư, bởi chứng khoán được lưu ký là tài sản riêng biệt, không bị sử dụng cho lợi ích của bên thứ ba hay chính VSDC/thành viên lưu ký.
• Tuân thủ pháp lý: Đáp ứng yêu cầu pháp lý, vì theo Luật Chứng khoán, chứng khoán của công ty đại chúng phải được lưu ký tại VSDC trước khi giao dịch.

3. Nguyên tắc lưu ký chứng khoán

Để hệ thống lưu ký vận hành an toàn và minh bạch, mọi giao dịch phải tuân theo một số nguyên tắc cốt lõi như sau:

• Ký gửi & tái lưu ký: Nhà đầu tư ký gửi chứng khoán tại một thành viên lưu ký (thường là công ty chứng khoán), đơn vị này sẽ thay mặt nhà đầu tư tái lưu ký tại VSDC. Mỗi nhà đầu tư chỉ được mở một tài khoản lưu ký tại một thành viên lưu ký. Nếu muốn đổi sang đơn vị khác, cần đóng tài khoản cũ và chuyển toàn bộ chứng khoán sang tài khoản mới.
• Số hoá sở hữu: Chứng khoán lưu ký sẽ được ghi nhận dưới dạng dữ liệu điện tử, không còn tồn tại dưới dạng giấy. Mọi giao dịch phát sinh sẽ được cập nhật tự động vào tài khoản chứng khoán của nhà đầu tư.
• Một chứng khoán – một nơi lưu ký: Mỗi chứng khoán chỉ được lưu ký một lần duy nhất tại một thành viên lưu ký.
• Tách biệt tài sản: Tài sản của khách hàng và thành viên lưu ký phải được quản lý tách biệt, không được sử dụng vì bất kỳ mục đích cá nhân hay bên thứ ba nào.
• Đối soát dữ liệu liên tục: Số liệu chứng khoán trong tài khoản của nhà đầu tư tại thành viên lưu ký phải luôn đồng nhất với dữ liệu tại VSDC. Nếu có sai lệch, VSDC phải phối hợp điều chỉnh kịp thời.

4. Quy trình lưu ký chứng khoán dành cho nhà đầu tư

Sau khi nắm rõ các nguyên tắc, nhà đầu tư cần biết từng bước cụ thể để biến tờ chứng khoán giấy (hoặc quyền sở hữu “trên danh nghĩa”) thành tài sản điện tử an toàn trong tài khoản của mình. Dưới đây là quy trình lưu ký chứng khoán dành cho nhà đầu tư (là cá nhân hoặc tổ chức, doanh nghiệp) từ lúc chuẩn bị hồ sơ đến khi chứng khoán chính thức sẵn sàng giao dịch.

Lưu ý: Quy trình trên không áp dụng cho Doanh nghiệp lưu ký chứng khoán.

Hướng dẫn mở tài khoản giao dịch và lưu ký chứng khoán tại ACBS (Áp dụng cho khách hàng cá nhân và tổ chức trong nước)

(1) Chuẩn bị hồ sơ 

(2) Các bước thực hiện

• Liên hệ nhân viên ACBS hoặc tổng đài 1900 5555 33 (phím 0) hoặc liên hệ trực tiếp tại các chi nhánh/phòng giao dịch ACBS gần bạn để được hướng dẫn chi tiết.
• Điền thông tin vào mẫu hợp đồng theo hướng dẫn.
• Nộp hồ sơ đã chuẩn bị cho chi nhánh hoặc phòng giao dịch của ACBS.
• Nhận mã số giao dịch sau khi hồ sơ được duyệt.

Giải đáp 4 câu hỏi thường gặp về chứng khoán lưu ký

Dưới đây là 4 câu hỏi nhà đầu tư hay gặp nhất về chứng khoán lưu ký, cùng lời giải đáp ngắn gọn, dễ hiểu để bạn tự tin giao dịch:

Câu hỏi 1: Nơi lưu ký chứng khoán ở đâu?

Nơi lưu ký chứng khoán tại Việt Nam là Tổng Công ty Lưu ký và Bù trừ Chứng khoán Việt Nam (VSDC) – đơn vị duy nhất được cấp mã và quản lý lưu ký cho toàn bộ chứng khoán trên thị trường.

• Trụ sở chính: 112 Hoàng Quốc Việt, Cổ Nhuế 1, Bắc Từ Liêm, Hà Nội
• Chi nhánh TP.HCM: Tầng 7, tòa nhà Exchange Tower, số 1 Nam Kỳ Khởi Nghĩa, P. Nguyễn Thái Bình, Q.1

VSDC hoạt động độc lập về tài chính, thực hiện đầy đủ các nghĩa vụ báo cáo và kiểm toán theo quy định Nhà nước.

Câu hỏi 2: Lưu ký chứng khoán có bắt buộc không?

Lưu ký chứng khoán là thủ tục bắt buộc nếu bạn muốn giao dịch trên sàn chứng khoán. Đây là điều kiện tiên quyết để chứng khoán được phép mua bán công khai qua Sở giao dịch.

Nếu không lưu ký, nhà đầu tư chỉ có thể thực hiện mua bán trực tiếp với công ty phát hành, dẫn đến việc giao dịch bị chậm trễ, tốn kém thời gian và chi phí, dễ bỏ lỡ cơ hội đầu tư.

Với những nhà đầu tư cá nhân, việc mở tài khoản lưu ký tại công ty chứng khoán là bước cần thiết để có thể giao dịch nhanh chóng, an toàn và thuận tiện.

Câu hỏi 3: Thành viên lưu ký chứng khoán có được mở tài khoản lưu ký chứng khoán tại thành viên lưu ký khác?

Theo quy định, thành viên lưu ký không được mở tài khoản lưu ký tại thành viên lưu ký khác, ngoại trừ một số trường hợp đặc biệt như:

• Phục vụ hoạt động quỹ hoán đổi danh mục (ETF);
• Công ty chứng khoán đã rút khỏi Sở giao dịch cần xử lý tài sản còn lại;
• Mục đích quản lý tài sản ký quỹ, thanh toán giao dịch qua thành viên bù trừ;
• Hoạt động phòng ngừa rủi ro khi phát hành chứng quyền có bảo đảm;
• Thực hiện chức năng tạo lập thị trường.

Câu hỏi 4: Các loại phí liên quan đến lưu ký chứng khoán?

Khi lưu ký chứng khoán, nhà đầu tư cần chú ý đến các loại phí sau:

Phí mở tài khoản lưu ký: Hầu hết các công ty chứng khoán hiện nay đều miễn phí. Tuy nhiên, vẫn nên kiểm tra chính sách cụ thể của từng công ty.

Phí lưu ký hàng tháng:

• Cổ phiếu, chứng chỉ quỹ: Khoảng 0,3 – 0,5 đồng/cổ phiếu,CCQ/tháng.
• Trái phiếu: khoảng 0,2 đồng/trái phiếu/tháng.

Phí này được tính theo ngày và thu vào cuối hoặc đầu mỗi tháng.

Xem thêm: Cập nhật biểu phí lưu ký chứng khoán MỚI NHẤT 2025

Tóm lại, nắm rõ “chứng khoán lưu ký là gì” sẽ giúp bạn an tâm hơn về pháp lý, hạn chế rủi ro thất lạc, đồng thời rút ngắn thời gian chuyển nhượng và nhận cổ tức. Hãy lựa chọn thành viên lưu ký uy tín, tuân thủ đúng quy trình để mỗi giao dịch của bạn luôn chính xác, bảo mật và hiệu quả.

Năm 2023 và 2024, ACBS được Tổng Công ty Lưu ký và Bù trừ Chứng khoán Việt Nam (VSDC) vinh danh 2 lần liên tiếp là Thành viên tiêu biểu trong hoạt động lưu ký chứng khoán. Để mở tài khoản ACBS, nhà đầu tư có thể liên hệ Hotline 1900 555533 hoặc Fanpage Chứng khoán ACB – ACBS để nhận hướng dẫn chi tiết!